Sức khỏe tình dục và điều trị ung thư ở phụ nữ

BS. Nguyễn Khởi Quân 11/12/2019

Lời nhắn gửi BÁC SĨ

Nội dung chính

1 Triệu chứng và tác dụng phụ
2 Những phương pháp điều trị ảnh hưởng đến sức khỏe tình dục
3 Các vấn đề về cảm xúc và tình dục
4 Kiểm soát các tác dụng phụ
5 Các nguồn liên quan
6 Thông tin thêm
7 Tài liệu tham khảo

Bài viết thứ 2 trong 6 bài thuộc chủ đề Vấn đề tình dục, hẹn hò và sinh sản ở bệnh nhân mắc ung thư

Người dịch bài: Nguyễn Khởi Quân

Hiệu đính: Ths. Bs. Nguyễn Hải Nam, Lê Hà Cảnh Châu

Được chấp thuận bởi Ban biên tập Cancer.Net, tháng 9/2019

Được chấp thuận bởi Ban biên tập Yhoccongdong.com, tháng 10/2019

Điều trị ung thư có thể dẫn đến những thay đổi về thể chất cũng như tinh thần, bao gồm cả đời sống tình dục, những thay đổi này được gọi là “tác dụng phụ đối với tình dục”. Chúng bao gồm những thay đổi về mức độ ham muốn và khả năng hoạt động tình dục.

Tác dụng phụ đối với tình dục có thể là về thể chất, tâm thần hoặc cảm xúc. Điều trị ung thư có thể ảnh hưởng đến tâm trạng, ngoại hình, khả năng, mức độ hạnh phúc, và qua đó, ảnh hưởng đến đời sống tình dục.

Khi biết được loại ung thư hoặc phương pháp điều trị ảnh hưởng đến hoạt động tình dục, hãy tham vấn với nhóm chăm sóc trước khi bắt đầu điều trị nếu có thể. Họ có thể đánh giá các triệu chứng và giải quyết mối quan tâm của bạn trước, trong và sau khi điều trị. Các tác dụng phụ liên quan đến tình dục cũng có thể là một yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn phương pháp điều trị ung thư. Nếu bạn rất quan ngại đến các tác dụng phụ này, bạn có thể cần tìm hiểu thêm phương án điều trị khác.

Triệu chứng và tác dụng phụ

Các vấn đề tình dục có thể phát triển trong, ngay sau, hoặc nhiều năm sau khi điều trị. Cho nhóm chăm sóc sức khỏe biết về các triệu chứng, bao gồm cả những triệu chứng mới hoặc những thay đổi của các triệu chứng hiện có.

Những tác dụng phụ về tình dục có thể xảy ra:

Suy giảm hoặc mất ham muốn tình dục
Không đạt được hoặc không duy trì được hưng phấn
Thiếu hoặc không có chất bôi trơn âm đạo và âm hộ
Khó khăn hoặc không thể đạt cực khoái
Đau khi quan hệ
Đau hoặc tê ở bộ phận sinh dục

Những phương pháp điều trị ảnh hưởng đến sức khỏe tình dục

Những phương pháp điều trị dưới đây thường ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến sức khỏe tình dục ở phụ nữ:

Xạ trị. Tác dụng phụ của xạ trị thường gây giảm ham muốn tình dục. Chúng có thể bao gồm:

Mệt mỏi
Buồn nôn
Nôn
Tiêu chảy

Liệu pháp xạ trị vùng khung chậu có thể gây khô, đau nhức âm đạo. Những tác dụng phụ này có thể kéo dài một vài tuần sau điều trị. Cũng có thể có hình thành mô sẹo làm thu hẹp hoặc co rút âm đạo. Những thay đổi như vậy gây đau đớn khi bạn tình thâm nhập hoặc thậm chí không thâm nhập được.

Chu kỳ kinh nguyệt có thể đột ngột dừng lại đối với những phụ nữ chưa đến tuổi mãn kinh. Đây được gọi là mãn kinh sớm. Nó có thể bao gồm các triệu chứng dưới đây, có thể góp phần làm đau khi quan hệ:

Giảm ham muốn tình dục
Khô âm đạo và âm hộ
Ngứa âm đạo và âm hộ
Kích thích âm đạo và âm hộ

Hóa trị. Tác dụng phụ của hóa trị liệu có thể ảnh hưởng đến ham muốn tình dục và hình ảnh bản thân. Chúng có thể bao gồm:

Tăng hoặc giảm cân
Buồn nôn
Nôn
Tiêu chảy

Các loại hóa trị được tiêm vào vùng khung chậu hoặc bàng quang có thể gây kích ứng. Điều này có thể gây đau khi quan hệ cho đến lúc cơ thể lành lại.

Đồng thời, phụ nữ trẻ có nguy cơ mất chức năng buồng trứng đột ngột. Tác dụng phụ này có thể là tạm thời hoặc vĩnh viễn.

Các loại thuốc khác. Các loại thuốc khác ngoài hóa trị liệu có thể làm giảm hứng thú hoạt động tình dục. Chúng bao gồm một vài loại thuốc giảm đau hoặc thuốc chống trầm cảm.

Phẫu thuật phụ khoa. Phẫu thuật trên các cơ quan sinh sản có thể ảnh hưởng đến chiều dài của âm đạo, dây thần kinh, cơ và sự cấp máu. Phẫu thuật cũng có thể gây hẹp âm đạo hoặc gây đau vùng chậu mãn tính. Những thay đổi này có thể ảnh hưởng đến chức năng tình dục. Phụ nữ chưa đến tuổi mãn kinh sẽ trải qua thời kỳ mãn kinh sớm khi cả hai buồng trứng bị cắt bỏ.

Phẫu thuật đại trực tràng hoặc bàng quang. Đôi khi bệnh nhân cần phải phẫu thuật loại bỏ một phần hoặc toàn bộ đại tràng, trực tràng hoặc bàng quang. Việc cắt bỏ này có thể yêu cầu phải làm hậu môn nhân tạo hoặc lỗ tiểu nhân tạo sau đó. Hậu môn nhân tạo là phương pháp phẫu thuật mở một lỗ trên bề mặt cơ thể để đưa phân ra ngoài. Lỗ tiểu nhân tạo là một phẫu thuật mở đường đưa nước tiểu ra khỏi cơ thể. Cả hai phẫu thuật trên có thể ảnh hưởng đến tính dục và chức năng tình dục.

Phẫu thuật ung thư vú. Mất một phần hoặc toàn bộ vú có thể ảnh hưởng đến hình ảnh cơ thể. Ngoài ra, phẫu thuật có thể làm biến đổi hoặc mất hoàn toàn cảm giác của vú.

Liệu pháp hormone hoặc nội tiết. Phương pháp điều trị kháng estrogen có thể gây ra các triệu chứng tương tự như khi mãn kinh. Bao gồm:

Nóng bừng
Khô âm đạo và âm hộ
Đau khi giao hợp và gần gũi tình dục
Giảm ham muốn tình dục

Các vấn đề về cảm xúc và tình dục

Sức khỏe tâm trí đóng vai trò quan trọng trong tình dục. Có nhiều cảm xúc và tình trạng liên quan đến căn bệnh ung thư có thể ảnh hưởng đến chức năng tình dục, như:

Sợ tái phát, nghĩa là sự trở lại của bệnh ung thư
Cảm giác bất lực, buồn bã hay thất vọng
Cảm thấy tiêu cực về sự thay đổi của cơ thể
Căng thẳng
Sa sút tinh thần
Lo âu
Xung đột trong mối quan hệ hoặc thiếu sự giao tiếp

Ngay cả bạn tình cũng có thể trải qua những thách thức sức khỏe tinh thần như trên. Việc thảo luận về tình dục và sức khỏe tình dục với bạn tình và chia sẻ bất kỳ rào cản nào đối với sự thân mật là rất quan trọng.

Kiểm soát các tác dụng phụ

Giảm nhẹ các tác dụng phụ ảnh hưởng đến tình dục là một phần quan trọng trong chăm sóc ung thư. Nhóm chăm sóc sức khỏe có thể đề xuất nhiều cách giúp quản lý các triệu chứng. Dưới đây là một số ví dụ:

Kem dưỡng ẩm âm đạo. Những sản phẩm này không có nội tiết tố, không cần kê đơn. Chúng cung cấp độ ẩm cho âm đạo và cũng có thể dùng cho cả âm hộ. Điều này cải thiện sức khỏe âm đạo và/hoặc âm hộ, giúp bạn thoải mái trong hoạt động tình dục. Nên sử dụng 3 đến 5 lần mỗi tuần. Để hấp thu tốt nhất, hãy sử dụng chúng vào lúc lên giường đi ngủ.

Chất bôi trơn âm đạo. Đây là những sản phẩm có gốc nước, silicon, hoặc dầu. Chúng làm giảm ma sát âm đạo để tăng thoải mái và khoái cảm khi hoạt động tình dục.

Vật lý trị liệu sàn chậu. Trị liệu này dành cho phụ nữ có cơ sàn chậu co quá chặt hoặc quá yếu. Các bài tập thúc đẩy giãn cơ và tăng sự vững chắc cơ bắp. Do đó cũng có thể giúp giảm đau khi quan hệ tình dục.

Thiết bị giúp giãn âm đạo (vaginal dilators). Những thiết bị này kéo dài âm đạo và giảm độ chặt. Nó giúp những phụ nữ bị đau khi quan hệ cảm thấy thoải mái hơn. Thiết bị giãn âm đạo có nhiều đường kính (chiều rộng) khác nhau. Bạn có thể tăng kích thước sử dụng khi cảm thấy âm đạo được cải thiện. Thiết bị thường được sử dụng cùng với các bài tập vật lí trị liệu sàn chậu. Máy rung có thể được dùng như một thiết bị giãn âm đạo, hơn nữa còn giúp cải thiện dòng máu.

Estrogen đặt âm đạo liều thấp. Đặt vòng estrogen, thoa kem hoặc dùng thuốc dạng viên giúp cung cấp estrogen cho âm đạo. Estrogen giúp phục hồi sức khỏe âm đạo và là một lựa chọn nếu chất dưỡng ẩm không chứa nội tiết tố và chất bôi trơn không hiệu quả. Hãy hỏi nhóm chăm sóc sức khỏe của bạn những loại thuốc này có phù hợp với bạn hay không.

Didehydroepiandrosterone tiêm âm đạo (DHEA). Phương pháp này giúp điều trị đau hoặc khô âm đạo mà không làm tăng nồng độ estrogen. Đây là một lựa chọn tốt cho phụ nữ mắc những dạng ung thư nhạy cảm với estrogen.

Lidocain âm đạo. Dùng lidocain ở lỗ ngoài âm đạo ngay trước khi hoạt động tình dục giúp giảm đau và tăng thoả mãn.

Thay thế hoocmon. Đây là cách hiệu quả nhất để quản lý các cơn nóng bừng đối với một số phụ nữ. Tuy nhiên, những ai đang mắc ung thư phải điều trị với hormone hoặc liệu pháp nội tiết có thể không phù hợp với liệu pháp thay thế hormone. Với những trường hợp này, các loại thuốc như paroxetine (nhiều tên thương mại), venlafaxine (Effexor^®), gabapentin (Neurontin^®) và clonidine (Catapres^®, Kapvay^®) cũng có thể giúp chữa các cơn nóng bừng. Tuy nhiên, hãy nói chuyện với bác sĩ về những lựa chọn này. Hãy hỏi về những rủi ro và lợi ích mang lại.

Thường thì các phương pháp điều trị trên được kết hợp với nhau để cải thiện sự thoải mái và khoái cảm tình dục.

Ngoài ra, nhóm chăm sóc sức khỏe có thể giúp bạn giải quyết các ảnh hưởng của sức khỏe tâm trí lên khả năng tình dục. Những nguồn hỗ trợ có thể gồm:

Giáo dục
Tư vấn
Các nhóm hỗ trợ
Giới thiệu bạn với các nguồn lực cộng đồng

Thông tin này dựa trên các khuyến cáo của ASCO về giải quyết các vấn đề tình dục ở những bệnh nhân ung thư. Xin lưu ý rằng liên kết này sẽ đưa bạn đến một trang web ASCO.